"Daleko, w mglistych, zimnych górach" - o wydobyciu złota w Azji Środkowej, cz. 1

Wszyscy zainteresowani wydobyciem złota wiedzą, że głównymi krajami producenckimi są Chiny, Rosja i Australia. Powszechnie wiadomo również, że to Afryka, Azja oraz Ameryka Środkowa i Południowa dominują w analizach dotyczących geograficznej dystrybucji złota. Ale jest przy tym jeden region, któremu zwykle nie poświęca się wystarczająco dużo uwagi, a przynajmniej nie na tyle, na ile zasługuje. Jest to Azja Środkowa.

---

Wstęp

Szanowni czytelnicy mogą być zaskoczeni, dlaczego zdecydowaliśmy się przedstawić tak tajemniczy region Azji w naszej analizie. To właśnie ta tajemniczość, trudna historia, ale także unikalne lokalne tradycje i naturalne piękno przyciągnęły naszą uwagę. Lubimy też wymagające analizy. Ale trzeba przyznać, że główny powód jest prosty - jest tam złoto, a historia jego regionalnego wydobycia sięga czasów starożytnych. A ponieważ sektor górnictwa złota jest regionalnie niewystarczająco rozwinięty, wydaje się być pewnym, że żółtego metalu może być więcej niż tylko oficjalnie potwierdzone podziemne rezerwy.

---

Według Światowej Rady Złota, Azja Środkowa dostarczyła łącznie 240 ton złota w 2022 r., co stanowi prawie 7% całkowitego globalnego wydobycia (w chwili pisania tych słów nie mamy jeszcze dostępu do szczegółowych danych dotyczących wydobycia w 2023 r.). To zaledwie 40 ton mniej niż Kanada i Meksyk łącznie, ale zwróćmy przy tym uwagę jak dobrze powyższe dwa są opisane w źródłach w przeciwieństwie do Azji Środkowej. Analitycy i komentatorzy koncentrują się na Chinach, Rosji, Australii, Kanadzie, RPA, USA, Ameryce Południowej i Środkowej. W ostatnich latach więcej uwagi poświęcono nawet Afryce. Tymczasem o Azji Środkowej nie wspomina się prawie nic, chyba okazjonalnie albo przy wymienieniu 10 największych kopalni złota na świecie. "Aha, i drugą co do wielkości kopalnią na świecie jest Muruntau, ale nie jesteśmy w stanie zweryfikować zgłoszonych danych dotyczących produkcji". I tak Azja Środkowa pozostaje dokładnie taką jak za czasów Marco Polo - ziemią nieznaną. Terra incognita.

Krótkie wprowadzenie na temat Azji Środkowej

Ten i następny rozdział mają na celu przedstawienie ogólnych faktów na temat Azji Środkowej. Jednak zbyt głębokie zagłębianie się w ten temat sprawiłoby, że niniejsza analiza byłaby znacznie dłuższa niż zakładano. Uprzejmie prosimy czytelników, aby potraktowali to jako ogólne (faktograficznie wybiórcze) wprowadzenie zanim omówimy temat regionalnego wydobycia złota.

---

Jeśli chodzi o Azję Środkową, będziemy używać tego terminu, jako opisowego dla Kazachstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu i Turkmenistanu - byłych republik związkowych Związku Radzieckiego, a od 1991 r. niepodległych państw. Chociaż czasami mapy regionalne obejmują również Afganistan, a nawet państwa Kaukazu - Gruzję, Azerbejdżan i Armenię. Omawiane kraje są w większości muzułmańskie, zwykle z jedną dominującą grupą etniczną na poziomie 70-86%. Unikalna etniczność, rozległość i dzikość stepowych i górzystych aspektów kulturowych Azji, historyczne dziedzictwo mieszanki lokalnych tradycji i historycznych imperiów (rozległy świat islamu reprezentowany przez wiele przeszłych imperiów, Mongołów, carską Rosję, wpływy chińskie), czyni je fascynującymi do postrzegania i doświadczania. Ponadto przez Azję Środkową przebiegał ważny historyczny szlak handlowy - Jedwabny Szlak - który łączył Europę z Chinami. W ostatnich latach region skorzystał na chińskich inwestycjach w ramach próby ożywienia powyższego w ramach inicjatywy Pasa i Szlaku lub za pośrednictwem Nowego Banku Rozwoju. Jednak w obliczu walki o władzę między światowymi supermocarstwami, Pekin wydaje się zmieniać podejście oraz zamiast szumnie i pompatycznie obwieszczanych inwestycji, robi to po cichu.

Jednocześnie omawiamy region postrzegany, jako autorytarny, a nawet totalitarny, który pozostaje pomiędzy politycznymi i gospodarczymi wpływami Chin i Rosji. Znane są liczne przypadki łamania praw człowieka, w tym wolności słowa, zgromadzeń, tortur, arbitralnego zamykania przeciwników rządu, strzelania do protestujących itp. I chociaż osiągnięto pewną formę liberalizacji w porównaniu z latami 90-tymi XX w., powyższe nadal obowiązują. Ponadto region jest postrzegany, jako o wysokim poziomie korupcji. W indeksie percepcji korupcji Kazachstan, z najniższym poziomem w regionie, pozostaje na 93 miejscu na 180, podczas gdy Turkmenistan - postrzegany, jako najbardziej skorumpowany w regionie - na 170 miejscu.

Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan, Tadżykistan i Turkmenistan są często traktowane, jako całość w publikacjach, jako azjatycka część WNP - Wspólnoty Niepodległych Państw. Wspólnota Niepodległych Państw to regionalna organizacja międzyrządowa w Eurazji - utworzona po rozpadzie Związku Radzieckiego - z zadaniem wspierania koordynacji handlu, finansów, bezpieczeństwa itp. między byłymi republikami radzieckimi. Są one również, członkami innych lokalnych organizacji, takich jak:

• Szanghajska Organizacja Współpracy (z wyjątkiem Turkmenistanu, który pozostaje gościnnym uczestnikiem), postrzegana głównie, jako azjatyckie NATO, ale także silnie osadzona w zapewnianiu lokalnej współpracy gospodarczej.
• Organizacja Państw Tureckich (z wyjątkiem Turkmenistanu, który pozostaje obserwatorem), promująca wszechstronną współpracę między narodami tureckimi.
• Organizacja Współpracy Gospodarczej, platforma do omawiania sposobów poprawy rozwoju i promowania możliwości handlowych i inwestycyjnych.
• Euroazjatycka Unia Gospodarcza (z wyjątkiem Tadżykistanu i Turkmenistanu), która działa jako zintegrowany, jednolity rynek.

Po 1991 r. region doświadczył wielu napięć związanych z kształtem granic, militaryzacją zasobów wodnych, wewnętrzną równowagą sił i sukcesją polityczną. Pomimo tego, autorytarne reżimy w większości zdołały utrzymać pokój między narodami, nawet pomimo lokalnych wojen domowych i obecności uzbrojonych bojowników. W ten sposób Azja Środkowa uniknęła losu Jugosławii czy Kaukazu. Jednak pewne napięcia są wyraźnie widoczne. Nowi silni przywódcy byli zazwyczaj członkami starego reżimu komunistycznego. Swoją władzę opierali na wywodzących się z ZSRR strukturach rodzinnych, aparacie bezpieczeństwa i powiązanych elitach biznesowych, tworząc oligarchiczno-autokratyczną formę zarządzania. Przy niektórych okazjach albo oni, albo ich następcy zapewniali wprowadzenie pewnych liberalnych (w tym uwolnienie więźniów politycznych) i gospodarczych reform. Jednak każdy przypadek ustanowionych dynastii rządzących i systematycznych reform wymaga oddzielnych badań.

Podczas gdy Rosja sprawowała polityczny i militarny patronat nad regionem, chińskie wpływy gospodarcze rosły z każdym rokiem. Szczytowy punkt rosyjskich wpływów był widoczny w styczniu 2022 r. wraz z interwencją wojskową w Kazachstanie, jednak od tego czasu są one ogólnie postrzegane, jako malejące, zwłaszcza na korzyść Chin. Jednak geografia determinuje bliskie powiązania Azji Środkowej z Rosją. Państwa Azji Środkowej stały się częścią carskiego Imperium Rosyjskiego w XIX wieku, a następnie pozostawały w ZSRR przez prawie cały XX wiek. To, wraz z trudnymi historycznymi relacjami z Iranem i obecnością upadłego Afganistanu na południu, zdeterminowało szlaki komunikacyjne i handlowe zarówno w skali regionalnej, jak i międzynarodowej. I choć w ostatnich latach chińskie inwestycje regionalne w drogi, sektor energetyczny i inne sprawiły, że Pekin zastąpił Rosję jako głównego lub kluczowego partnera handlowego w Uzbekistanie i Kazachstanie, to jednak rosyjski (radziecki) system rurociągów naftowych / gazowych pozostaje niezbędny do dostarczania towarów energetycznych do zachodnich klientów.

Omawiamy głównie kraje śródlądowe, niektóre graniczące ze śródlądowym Morzem Kaspijskim, które ze względu na swój zmienny charakter sprawia, że lokalny transport morski jest niebezpieczny i zawodny, chociaż okresowe testy były i są przeprowadzane. Państwa Azji Środkowej są w większości położone w górzystym regionie, gdzie niewystarczająca liczba lub jakość szlaków komunikacyjnych pozostaje problemem. Pogłębiają go dodatkowo przeszkody regulacyjne i niewystarczający lokalny poziom współpracy międzynarodowej. I choć w ciągu ostatniej dekady osiągnięto pewien postęp, jest on nierównomierny. W Uzbekistanie i Kazachstanie lepsza sieć komunikacyjna napędza wzrost handlu i inwestycji, podczas gdy Kirgistan, Tadżykistan i Turkmenistan pozostają w tyle i mogą liczyć jedynie na chińskie inwestycje sektorowe. A te mają swoją cenę. Jednym z problemów jest względne regionalne odosobnienie powyższych państw, innym zwykła geologia, ponieważ inwestycje w drogi na terenach górzystych i na dużych wysokościach wymagają uzasadnienia ekonomicznego. Inauguracyjny szczyt Chiny-Azja Środkowa w maju 2023 r. popchnął do przodu plany budowy linii kolejowej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. Trwają również prace nad gazociągiem Azja Środkowa - Chiny, który ma transportować więcej turkmeńskiego gazu przez Tadżykistan do Chin.

---

Na koniec kilka słów o sankcjach nałożonych na Rosję. Biorąc pod uwagę, że te uniemożliwiają podmiotom handel lub pozyskiwanie niektórych towarów (w tym złota lub maszyn przemysłowych) z Rosji, zainteresowani kontrahenci w szerokim zakresie korzystają z pośredników. W przeszłości omawialiśmy eksport rosyjskiego złota, wskazując Zjednoczone Emiraty Arabskie i Hongkong jako bramy eksportowe. Jednak europejski eksport do Kirgistanu i innych krajów Azji Środkowej ostatnio wzrósł, zarówno pod względem wartości, jak i procentowo. Ożywiło to znaczenie regionalne i zbudowało zapotrzebowanie na lokalną wykształconą siłę roboczą średniego i niższego szczebla. Jednocześnie pozycja regionu, jako pośrednika Rosji eskalowała napięcia z USA i UE. Według raportu Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, wznowienie handlu międzynarodowego i turystyki, a także wysoki poziom migracji i przekazów pieniężnych z Rosji, wzmocniły silny wzrost gospodarek Azji Środkowej w pierwszej połowie 2023 roku.

Śladami kupców z Jedwabnego Szlaku - krótko o regionalnych surowcach

Region jest bardzo bogaty w węglowodory i zasoby mineralne. Wystarczy podać kilka przykładów - kazachski Kazatomprom jest uważany za najważniejszego producenta najtańszego uranu, związanego długoterminowymi umowami m.in. z Chinami, USA i Francją. Uzbekistan dostarcza uran do Japonii, Chin i USA. Kazachstan i Turkmenistan produkują i eksportują ropę naftową o łącznej wydajności prawie 2,5 mln baryłek dziennie, przy czym Kazachstan pozostaje aktywnym członkiem OPEC+. Powyższe dwa kraje, wraz z Uzbekistanem, produkują również około 15 mld stóp sześciennych gazu ziemnego dziennie, przy czym Turkmenistan jest uważany za posiadacza jednego z największych złóż gazu ziemnego na świecie. Oba paliwa energetyczne są dostarczane do Chin lub szlakami Rosja-Azerbejdżan-Turcja na Zachód. .

---

Kirgistan specjalizuje się w węglu, metalach szlachetnych, metalach nieżelaznych i minerałach. A dodatkowo wszystkie opisane państwa należy uznać za bogate w węgiel. Inne ważne sektory regionalne to eksport energii, rolnictwo i nawozy sztuczne, jak ma to miejsce w Kazachstanie. Mówiąc ponownie o Kazachstanie - w ostatnich latach wiele napisano o potencjale lokalnych złóż metali ziem rzadkich i litu. Oba są postrzegane z geopolitycznego punktu widzenia, jako ważne dla złagodzenia chińskiej dominacji sektorowej.

Potencjał mineralny Tadżykistanu pozostaje w większości nieodkryty, jednak kraj czerpie korzyści z produkcji aluminium, o czym wspomnimy w dalszej części analizy. Baza ekonomiczna Tadżykistanu jest zdominowana przez produkcję bawełny i aluminium. Produkcja bawełny ma również ważny aspekt ekonomiczny w Uzbekistanie i Turkmenistanie.

A co z lokalnym złotem - można by zapytać? W końcu w całej historii żaden minerał nie cieszył się bardziej uniwersalnym zainteresowaniem niż złoto. Złoto jest wiodącym towarem eksportowym zarówno Republiki Kirgiskiej, jak i Uzbekistanu. Wydobywa się je również w Kazachstanie i Tadżykistanie, ale w przypadku tych dwóch krajów przeważa eksport innych rodzajów surowców. Największe złoża w regionie znajdują się w środkowym i południowym pasie złota Tien Shan w Kirgistanie i Uzbekistanie. Inne duże złoża znajdują się w kompleksie wydobywczym złota Makmal oraz w kopalniach złota Sary-Dzhasskiy, Soltan-Sary i Terek-Sayskiy. Uzbecka odkrywkowa kopalnia złota Muruntau w centralnym regionie Kyzylkum zawiera jedno z największych złóż na świecie. Inne znaczące złoża znajdują się na pobliskich polach złota Amantaytau i polach Zarmitan w Samarkandzie.

---

Region jest górzysty, pustynny i stepowy z przeważnie niewielkim udziałem gruntów ornych do 20% w przypadku Kazachstanu, a nawet do 4% w Turkmenistanie. Dla porównania - w Rosji i w Ukrainie udział gruntów ornych waha się w granicach 60-80%. Problem leży w zmniejszających się zasobach wodnych i niezrównoważonej polityce wodnej, co w efekcie powoduje sporadyczne napięcia i tarcia regionalne.

Wspomnieliśmy o uprawie bawełny. Jest to reminiscencja radzieckiej polityki, która w arbitralny sposób zdecydowała o wprowadzeniu bawełny do lokalnego rolnictwa ze względu na jej wysoką tolerancję na sól i suszę. Niewłaściwe uprawy i ekstensywne praktyki irygacyjne spowodowały znaczny spadek poziomu wody w rzekach Syr Daria i Amu Daria. W efekcie niezrównoważonej gospodarki wodnej zniknęło praktycznie całe Morze Aralskie, co jest uważane za największą jak dotąd katastrofę naturalną spowodowaną przez człowieka. Zniszczyło to niektóre tradycyjne gałęzie gospodarki i doprowadziło do zasolenia i dalszego pustynnienia Uzbekistanu.

---

Wydobycie minerałów i metali (w tym szlachetnych) pozostaje ważnym aspektem gospodarki. Jednak międzynarodowi górnicy nie wydają się postrzegać Azji Środkowej, jako świetnej okazji inwestycyjnej. W badaniu Fraser Institute Survey of Mining Companies region pojawia się rzadko. Ostatni raz w edycji z 2021 r. i został opisany, jako "najmniej atrakcyjna jurysdykcja w świecie inwestycji górniczych". Wymienione powody to: system podatkowy, porozumienie społeczno-gospodarcze / rozwój społeczności, bariery handlowe i kwestie bezpieczeństwa. Najlepsza i jedyna z lokalnych badanych jurysdykcji - Kazachstan - została opisana, jako "słaba pod względem systemu prawnego, systemu podatkowego, przepisów prawa pracy i bazy danych geologicznych". Ponadto istnieją obawy dotyczące długiego procesu wydawania pozwoleń w tym kraju.

Na koniec tego rozdziału - ciekawostka. Jako dziedzictwo kulturowe ZSRR, miejscowa ludność nadal postrzega złote zęby i złote implanty, jako... modne. Początkowo były one symbolem wysokiego statusu właściciela. Potem moda stała się popularna wśród wszystkich grup społecznych i dziś trudno na tej podstawie ocenić, kto jest, kim. Zwłaszcza, że złote zęby można spotkać wśród wszystkich płci i grup wiekowych. Co ciekawe, już przed 2019 rokiem prezydenci Turkmenistanu i Tadżykistanu zakazali wstawiania złotych zębów, stwierdzając między innymi, że w krajach o tak wysokim poziomie ubóstwa jest to po prostu nie na miejscu. Nieoficjalnie był to jednak jeden z wielu elementów dystansujących kraje od obecnych i przeszłych wpływów Rosji. Spójrzmy prawdzie w oczy - jeśli pominąć radzieckie wpływy infrastrukturalne i komunikacyjne, to środkowoazjatyckie republiki post-radzieckie mają o wiele więcej wspólnego z dziedzictwem koczowniczych i osiadłych Turków, rozległym światem islamu, chińskim biznesem i wpływami. I ten podział - niezbyt widoczny zaraz po upadku ZSRR - stopniowo się pogłębia.

Gigant z Navoi - uzbeckie górnictwo złota

W Uzbekistanie istnieją dwa rządowe holdingi wydobywające złoto - Almalyk GMK i Navoi GMK (NMMC). Ten ostatni odpowiada za 80% państwowego wydobycia złota. NMMC jest w posiadaniu 13 różnych złóż, z których wszystkie są przedmiotem szeroko zakrojonych prac modernizacyjnych. Planuje również otwarcie kolejnych kopalni, co powinno pozwolić holdingowi na zapewnienie stabilnych poziomów dostaw złota przez następne 40 lat.

Navoi jest jednak właścicielem regionalnego klejnotu koronnego, a nawet dla światowego górnictwa złota. Inwestycja przygotowywana w Związku Radzieckim pod koniec lat 60-tych XX w. rozpoczęła produkcję w latach 70-tych, a pod koniec lat 70-tych przewyższyła wolumenem obwód magadański, który do tej pory był najbardziej złotonośnym regionem w ZSRR. Jest to kopalnia złota Muruntau, która samodzielnie dostarcza 80% (53 t. / 1,7 mln oz w 2022 r. z wyłączeniem operacji ługowania złotonośnych hałd, a ogólnie raportowana, jako 2,4 mln oz+) krajowej produkcji złota. Ma ona duże znaczenie gospodarcze dla Uzbekistanu, ponieważ wydobycie złota ma znaczący wkład w gospodarkę kraju i przychody z eksportu. Złoto użyte jest do stabilizacji waluty własnej na rynkach fx, utrzymania rezerw banku centralnego i dla potrzeb rynku wewnętrznego a jego eksport stanowi ważny aspekt dochodów budżetowych państwa. W 2022 r. Uzbekistan wyeksportował 5,18 bln USD w złocie, z czego ponad 80% trafiło prosto do Szwajcarii.

---

---

Zasoby naturalne Uzbekistanu. Źródło: https://abmec.org.uk/wp-content/uploads/2020/07/2020-07-EECAN-Uzbekistan-Mining-Sector-DIT.pdf

Muruntau często pojawia się na liście 10 największych kopalni złota na świecie pod względem produkcji złota. Istnieją jednak pewne kontrowersje, ponieważ roczna produkcja jest teoretycznie nieweryfikowalna. Jednak analiza historycznych poziomów produkcji, wraz z wielkością eksportu złota, wydaje się potwierdzać, jeśli nie całą, to zdecydowaną większość raportowanej produkcji. To wystarczy, by Muruntau potwierdził swoją pozycję drugiej, co do wielkości kopalni złota. Pisząc o tym, mamy pewien problem z pozycją pierwszą na liście. Jest to Nevada Gold Mines z produkcją na poziomie 3,3 mln uncji, która jest wspólnym przedsięwzięciem Barrick Gold i Newmont. Zgłaszanie jej, jako jednej oznacza, że wszystkie operacje zgłaszane w przeszłości, jako oddzielne - Carlin, Cortez, Turquoise Ridge, Phoenix itp. – lądują do jednego koszyka. Wspólne przedsięwzięcie pomogło obniżyć lokalne koszty produkcji poprzez znalezienie lokalnych synergii i uniknięcie powielania infrastruktury. Bardzo szybko liczni analitycy i komentatorzy amerykańscy zaczęli opisywać ją, jako jedną, tworząc w ten sposób największą i niekwestionowaną pod względem wielkości pojedynczą operacją wydobywczą złota na świecie. Czemu przeczy chociażby większa niż w podobnych przypadkach odległość pomiędzy niektórymi kopalniami czy obiektami. Wygląda na to, że ktoś naprawdę musi mieć wszystko największe...

---

---

Spojrzenie na kopalnię złota Murutau. Źródło: https://www.capellaspace.com/gallery/muruntau-gold-mine/

Wracając do Muruntau i Uzbeków. Po upadku ZSRR sektor wydobycia złota był już w fatalnym stanie. Jednak amerykańscy i kanadyjscy górnicy byli świadomi jego potencjału i zacofania technologicznego. Mieli kapitał, którego potrzebowali ex-sowieci, a byłe republiki radzieckie miały surowce o niskich kosztach wydobycia, których potrzebowali górnicy. Koniec zimnej wojny, ekonomiczny i polityczny upadek państw komunistycznych oraz dominacja dolara amerykańskiego zachęcały do podjęcia ryzyka. I tak, pierwsi przedstawiciele (w tym geolodzy) zaczęli pojawiać się w Moskwie już w 1990 roku, szukając okazji.

W lutym 1992 r. Newmont podpisał umowę joint venture 50/50 z NMMC. Umowa pozwoliła Amerykanom na zakup części wydobywanej od końca lat 60-tych rudy, której przetwarzanie sowieci uznali za ekonomicznie nieopłacalne. Hałdy urobku miały wysokość 30 m i rozciągały się w promieniu kilku kilometrów od Muruntau podczas gdy skupiono się na najbardziej złotonośnych rudach. Newmont miał jednak dostęp do technologii separacji chemicznej. Newmont rozpoczął inwestycję i wkrótce, w 1995 r., uruchomił lokalny zakład chemicznego przetwarzania. Muruntau zostało przy tym również wsparte pożyczkami infrastrukturalnymi o wartości 135 mln USD z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, a później innych banków, co było kolejnym dowodem na to, że wprowadzenie "zachodniego" podmiotu zachęciło do napływu kapitału.

Początkowo Amerykanie zakupili 245 mln ton złotonośnej rudy, o potencjalnej zawartości złota na poziomie 8,7 mln uncji, z którego 4,8 mln uncji złota można było uzyskać poprzez separację chemiczną. W 2001 r. amerykański gigant nabył prawa do kolejnych 150 mln ton nieprzetworzonej rudy, która okazała się zawierać średnio 1,44 g złota na tonę. Oznacza to, że odpady z Muruntau zawierały więcej złota na tonę niż ówcześnie średnia wszystkich operacji Newmont! I tak, przez następną dekadę Newmont kontynuował przelewanie gotówki do joint-venture mając ku temu wszystkie powody na świecie, ponieważ:

Początkowo Amerykanie zakupili 245 mln ton złotonośnej rudy, o potencjalnej zawartości złota na poziomie 8,7 mln uncji, z którego 4,8 mln uncji złota można było uzyskać poprzez separację chemiczną. W 2001 r. amerykański gigant nabył prawa do kolejnych 150 mln ton nieprzetworzonej rudy, która okazała się zawierać średnio 1,44 g złota na tonę. Oznacza to, że odpady z Muruntau zawierały więcej złota na tonę niż ówcześnie średnia wszystkich operacji Newmont! I tak, przez następną dekadę Newmont kontynuował przelewanie gotówki do joint-venture mając ku temu wszystkie powody na świecie, ponieważ:

• W latach 1996-2005 przetwarzanie odpadów dostarczało od 245 tys. do 430 tys. uncji rocznie.
• Lokalne koszty wynosiły 162 USD za uncję, podczas gdy średnia Newmont wynosiła 278 USD.
• Technologia wprowadzona przez Newmont umożliwiła zwiększenie wskaźnika odzysku złota do 95,4%, w porównaniu z radzieckim "ekonomicznie niemożliwym".

Niestety dla Newmont, zrealizował się scenariusz typowy dla państw autorytarnych. W 2005 r. uzbeckie wojsko otworzyło ogień przeciwko islamskim rebeliantom i cywilom w Andiżonie, powodując setki ofiar. Wywołało to oburzenie na całym świecie i surowe sankcje wobec Taszkientu. W kontekście sektorowym powyższe miało miejsce w czasie, gdy udział przedsiębiorstw będących własnością prywatną przekroczył 90% w sektorze materiałów budowlanych, metalurgii żelaza i metali nieżelaznych. Mimo to państwo posiadało monopol na niektóre inwestycje, a kapitał zagraniczny musiał tworzyć spółki joint venture z lokalnymi odpowiednikami.

W celu zabezpieczenia funduszy i wzajemnych działań, autorytarny rząd zwrócił swoje oczy na jedną z najbardziej dochodowych inwestycji zagranicznych w kraju. Rząd Uzbekistanu zażądał zapłaty zaległych podatków w wysokości 48 mln USD w rezultacie czego Amerykanie skierowali sprawę do lokalnego sądu, który jednak orzekł na ich niekorzyść. Uzbekistan szybko "zabezpieczył" aktywa Newmont i zablokował tymczasowo eksport złota za granicę. Newmont odpisał Muruntau ze swoich ksiąg w 2006 r. po czym rozpoczął międzynarodowy arbitraż przeciwko Uzbekom. Ostatecznie strony podpisały umowę w 2007 r., w wyniku której Taszkient zapłacił Amerykanom 80 mln USD (wartość już pomniejszona o "zaległe podatki") w zamian za ich uzbeckie aktywa.

Podsumowując, Uzbecy nabyli najwyższej jakości obiekt do separacji chemicznej, potrzebną technologię i lokalną kadrę już przeszkoloną i wyspecjalizowaną przez Amerykanów. Newmont otrzymał częściowy zwrot poniesionych kosztów, ale utracił zaplanowaną na przyszłość produkcję, dostęp do poważnego źródła przychodów, a dodatkowo wycena jego akcji spadła na giełdach.

Turkmenistan - gdzie ulice wybrukowane są marmurem i importowanym złotem

Oprócz znacznych zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego, Turkmenistan posiada szeroki zakres przemysłowych zasobów mineralnych, które są nierównomiernie rozproszone w całym kraju. W 2005 r. wszystkie podmioty zajmujące się produkcją minerałów były nadal własnością państwa. Zagospodarowaniem złóż zajmowały się przedsiębiorstwa podlegające jurysdykcji państwa i jego ministerstw. Jednak w tym czasie państwo niedawno zezwoliło na pewne zaangażowanie zagraniczne poprzez umowy joint-venture.

---

---

Turkmenistan specjalizuje się głównie w ropie naftowej i gazie, bez rezerw złota. Źródło: I. Jumayev, I. Uca, Foreign Trade of Turkmenistan: Trends, Problems and Prospects.

Wiele można powiedzieć o turkmeńskim systemie autorytarnym i łamaniu praw humanitarnych, narzuconej przez siebie zasadzie "neutralności" i kulcie przywódcy. Media przyrównują kraj wręcz do Północnej Korei. Z różnicą polegającą na tym, że Turkmenistan jest zasobny w pożądane węglowodory. Wiele można znaleźć na temat zaprzestania dostarczania bezpłatnych usług komunalnych (gaz, woda, energia) mieszkańcom kraju w 2018 r., po 25 latach takiego działania. Można było również znaleźć wiele na temat regionalnych historycznych i kulturowych skarbów byłych imperiów przyciągających turystów. Jeszcze więcej napisano o ogromnych rezerwach gazu ziemnego. Ale jeśli chodzi o interesujący nas kruszec, to kraj go nie produkuje.

Stolica totalitarnego kraju jest wypełniona pozłacanymi pomnikami i posągami przywódców. Złote kopuły, podświetlone fontanny, ministerstwa z białego marmuru, drogi w idealnym stanie - tak wygląda centrum Ashgabatu. Stąd też bierze się tytuł niniejszego rozdziału. Jednak temat wydobycia złota w państwie wydaje się nie istnieć, zarówno w specjalistycznych, jak i ogólnych, prywatnych lub publicznych, sektorowych czy geologicznych źródłach. Według danych Nasdaq i Światowej Rady Złota Turkmenistan jest jednym z tych krajów, które nie posiadają dosłownie żadnych rezerw złota. Może to jednak ulec zmianie w niedalekiej przyszłości, ponieważ pośród ostatnich projektów wydobywczych w fazie rozwoju jest kopalnia złota Chagyl, w pobliżu miasta Gyzyigaya w północno-zachodniej części kraju. Przy tej okazji jednak temat żółtego metalu jest praktycznie niewidoczny, podczas gdy doniesienia o lokalnych działaniach geologicznych i inwestycyjnych koncentrują się głównie na rudach żelaza niezbędnych do produkcji cementu o wysokiej wytrzymałości.

Do tej pory omówiliśmy dwie skrajności - obfitujący w złoto światowej klasy Uzbekistan i Turkmenistan charakteryzujący się brakiem rezerw. W drugiej części naszej analizy będziemy kontynuować temat wydobycia złota w Azji Środkowej, omawiając bogate, ale słabo rozwinięte wydobycie żółtego metalu w Kazachstanie, Tadżykistanie i Kirgistanie.